Wśród nich niemal na pewno znajdzie się zgoda na wykorzystanie wizerunku dziecka. Na co zwrócić uwagę i jak uniknąć niezgodnego z prawem przetwarzania wizerunku dzieci? O tym piszemy poniżej.

Grafika przedstawiająca uśmiech dziecka na zdjęciu instaxowym
autor ilustracji: Arkadiusz Wieczorek

Wizerunek dziecka to dane osobowe

Wizerunek, podobnie jak imię, nazwisko czy numer PESEL, stanowi dane osobowe. Oznacza to, że jego przetwarzanie podlega ochronie wynikającej z RODO. Dodatkowo zasady rozpowszechniania wizerunku opisuje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Rodzice powinni być świadomi, że podpisując zgodę, faktycznie powierzają szkole prawo do rozpowszechniania wizerunku swojego dziecka – często bez późniejszej możliwości kontroli wykorzystania tego wizerunku. To z kolei wiąże się z potencjalnym ryzykiem. Zdjęcia raz umieszczone w Internecie mogą krążyć bez kontroli placówki i być trudne do usunięcia. Oczywiście w wielu przypadkach stoi za tym dobra intencja, ponieważ szkoły chcą dzielić się osiągnięciami uczniów i budować poczucie wspólnoty. Problem polega na tym, że dla osiągnięcia wspomnianego celu wcale nie trzeba publikować wszędzie wizerunków dzieci…

Rodzice często nie wiedzą, że mają pełne prawo odmówić wyrażenia zgody, albo obawiają się, że brak wyrażenia zgody spowoduje nieprzyjemności czy wykluczenie dziecka z życia klasy, czy szkoły. A to nieprawda. Odmowa zgody nie może w żaden sposób ograniczać dziecka w uczestnictwie w aktywnościach klasowych czy szkolnych.

Kiedy zgoda jest wymagana, a kiedy nie?

Warto wiedzieć, że placówka oświatowa nie zawsze potrzebuje zgody rodzica, aby zrobić zdjęcie dziecku. Jeżeli fotografia służy wyłącznie do dokumentacji wewnętrznej (np. w dzienniku elektronicznym, archiwum szkoły, sprawozdaniach wewnętrznych czy kronice klasowej, która nie jest upubliczniana), szkoła może powołać się na tzw. prawnie uzasadniony interes administratora. W takim przypadku zdjęcia nie są publikowane na zewnątrz i zasadniczo nie wymagają zgody na przetwarzanie danych osobowych.

Zdarzają się także sytuacje, w których rozpowszechnienie wizerunku dziecka nie wymaga zgody na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 81). Dotyczy to w szczególności przypadków, gdy wizerunek stanowi jedynie szczegół większej całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy publiczna impreza.

Oznacza to, że jeżeli uczeń znajduje się np. na zdjęciu grupowym z akademii czy szkolnego apelu i nie jest głównym obiektem fotografii, publikacja takiego zdjęcia nie wymaga odrębnej zgody rodzica. Natomiast w każdym innym przypadku, gdy dziecko jest wyraźnie rozpoznawalne i stanowi główny temat zdjęcia, a wizerunek trafia do Internetu, publikacji prasowych czy innych, zgoda jest konieczna. To rodzic (lub inny przedstawiciel ustawowy) decyduje, czy wizerunek jego dziecka może być w ten sposób rozpowszechniany. I to właśnie ten moment jest kluczowy, bo po publikacji zdjęcia w Internecie kontrola nad nim staje się praktycznie niemożliwa. Zdjęcie może być kopiowane, udostępniane dalej czy wykorzystywane w niepożądanym kontekście.

Na ten temat wypowiadał się również Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, który przygotował poradniki dla szkół i rodziców. Warto do nich zajrzeć. To praktyczne materiały, które pomagają rozwiać wątpliwości związane z prawidłowym przetwarzaniem wizerunku: „Wizerunek dziecka w Internecie. Publikować czy nie?”, Ochrona wizerunku dzieci – dedykowane materiały.

Najczęstsze błędy szkół i przedszkoli

Praktyka pokazuje, że placówki często popełniają powtarzalne błędy. Oto one:

  • „Zgody w pakiecie” – zgoda na publikację zdjęć jest zaszyta w umowie, regulaminie czy karcie zapisu do placówki. To niedopuszczalne, bo zgoda musi być dobrowolna i wyrażona osobno, a nie jako „warunek” przyjęcia dziecka. Oto żywy przykład z umowy z pewną szkołą:
  1. Na podstawie art. 6 ust. 1 lit. a Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) wyrażamy zgodę na przetwarzanie danych osobowych Ucznia przez Stowarzyszenie w celu wykonywania czynności edukacyjnych związanych z zawartą Umową.
  2. Na podstawie art. 9 ust. 2 lit. a w zw. z art. 9 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych):
    wyrażamy zgodę na przetwarzanie danych osobowych wrażliwych Ucznia obejmujących informacje o stanie jego zdrowia, w szczególności:
    1. alergiach;
    2. diecie;
    3. przebytych urazach;
    4. przewlekłych chorobach;
    5. niepełnosprawności;
    6. wyników badań lekarskich i specjalistycznych orzeczeń;
    7. badań i konsultacji psychologicznych;
    przez Stowarzyszenie w celu zapewnienia Uczniowi prawidłowej opieki w trakcie świadczenia na jego rzecz usług edukacyjnych na podstawie zawartej umowy o naukę.
  • Zgody blankietowe – bez wskazania celu, miejsca i formy publikacji (np. „zgadzam się na wykorzystanie wizerunku mojego dziecka”). Tak sformułowana zgoda nie spełnia wymogów RODO. Jako rodzic, przed wyrażeniem zgody na wykorzystanie wizerunku Twojego dziecka powinieneś zostać poinformowany dokładnie o celu wykorzystania wizerunku (cele promocyjne szkoły czy przedszkola, informowanie o aktywnościach placówki itp.), miejscach, w jakich wizerunek będzie publikowany (np. strona internetowa, profil placówki na Facebooku itp.) i formach wykorzystania wizerunku dziecka (np. materiały drukowane, plakaty, posty na Facebooku itp.)
  • Brak dobrowolności – informowanie, że bez wyrażenia zgody nie będzie można realizować umowy zawartej ze szkołą (w przypadku placówek prywatnych). To totalny absurd i oczywiste naruszenie RODO. Zgoda jest zawsze dobrowolna i można jej nie udzielić albo ją wycofać bez żadnych negatywnych konsekwencji. Niechlubny przykład z prawdziwej umowy dotyczący zgód przywołanych w punkcie „Zgody w pakiecie”:
  1. Rodzice przyjmują do wiadomości, że wyrażenie zgód wskazanych w ust. 1 i 2 powyżej jest dobrowolne, jednakże ich niewyrażenie może spowodować brak możliwości wykonania Umowy przez Stowarzyszenie.
  • Brak informacji o cofnięciu zgody – placówka nie informuje rodzica o prawie do wycofania zgody na wykorzystanie wizerunku dziecka, a rodzic ma pełne prawo wycofać ją w każdej chwili, bez podawania przyczyny i bez negatywnych konsekwencji dla siebie czy dziecka.
  • Presja środowiska – sugestie, że brak zgody „wykluczy dziecko z życia szkoły”. To nieprawda. Szkoła nie może uzależniać udziału w wydarzeniach od publikacji wizerunku dziecka.
  • Inne „dark patterns” – takie skonstruowanie zgody, że np. rodzić poprzez jeden podpis ma złożyć kilka oświadczeń o wyrażeniu zgody na różne cele, a nie ma możliwości wyrażenia albo odmówienia zgody tylko na wybrane cele. Przykład z formularza przekazanego przez jedno z przedszkoli, gdzie zgody są zamieszczone „ciągiem”:

ZGODA NA WYKORZYSTANIE DANYCH OSOBOWYCH DZIECKA I JEGO OPIEKUNA PRAWNEGO W CELACH INFORMACYJNYCH I PROMOCYJNYCH

  • Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez XXX danych osobowych mojego dziecka …………………………………………………………………………………………………………………….. (imię i nazwisko dziecka) w celu i zakresie niezbędnym do realizacji działań informacyjnych i promocyjnych,w tym umieszczania danych osobowych mojego dziecka na stronie internetowej XXX, na profilach internetowych XXX (np. Facebook), w materiałach prasowych (np. w gazetach, w telewizji) oraz w materiałach informacyjnych i promocyjnych przekazywanych przez XXX innym osobom.
  • Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez XXX moich danych osobowych w celu i zakresie niezbędnym do realizacji działań informacyjnych i promocyjnych, w tym umieszczania moich danych osobowych na stronie internetowej XXX, na profilach internetowych XXX(np. Facebook), w materiałach prasowych (np. w gazetach, w telewizji) oraz w materiałach informacyjnych i promocyjnych przekazywanych przez XXX innym osobom.
  • Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez XXX danych osobowych mojego dziecka …………………………………….…………. (imię i nazwisko dziecka) w postaci wizerunku, uwidocznionego w szczególności na zdjęciach i w materiałach filmowych, zarejestrowanego podczas zajęć i uroczystości oraz uczestnictwa w programach, projektach, konkursach organizowanych przez Żłobek, w celu i zakresie niezbędnym do realizacji działań promocyjnych, w tym umieszczania wizerunku mojego dziecka na stronie internetowej XXX, na profilach internetowych XXX (np. Facebook), w materiałach prasowych (np. w gazetach, w telewizji) oraz w materiałach informacyjnych i promocyjnych przekazywanych przez XXX innym osobom.
  • Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez XXX moich danych osobowych w postaci wizerunku, uwidocznionego w szczególności na zdjęciach i w materiałach filmowych, zarejestrowanego podczas zajęć i uroczystości oraz uczestnictwa w programach, projektach, konkursach organizowanych przez XXX, w celu i zakresie niezbędnym do realizacji działań promocyjnych, w tym umieszczania mojego wizerunku na stronie internetowej XXX, na profilach internetowych XXX (np. Facebook), w materiałach prasowych (np. w gazetach, w telewizji) oraz w materiałach informacyjnych i promocyjnych przekazywanych przez XXX innym osobom.
  • Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez XXX danych osobowych mojego dziecka/dzieci, które nie uczęszczają do niniejszego żłobka, w postaci wizerunku, uwidocznionego w szczególności na zdjęciach i w materiałach filmowych, zarejestrowanego podczas zajęć dodatkowych i uroczystości oraz uczestnictwa w programach, projektach, konkursach organizowanych przez XXX, w celu i zakresie niezbędnym do realizacji działań promocyjnych, w tym umieszczania wizerunku mojego dziecka na stronie internetowej XXX, na profilach internetowych XXX (np. Facebook), w materiałach prasowych (np. w gazetach, w telewizji) oraz w materiałach informacyjnych i promocyjnych przekazywanych przez XXX innym osobom.

………….………………….………………………………….

(data i czytelny podpis opiekuna prawnego dziecka)

Prawa rodzica: kontrola i cofnięcie zgody

Jak już zasygnalizowaliśmy wyżej, zgoda jest dobrowolna. Można jej udzielić, ale można także odmówić – i to bez żadnych negatywnych konsekwencji dla dziecka czy rodzica. Cofnięcie zgody jest możliwe w dowolnym momencie, a szkoła od tej chwili nie powinna publikować nowych zdjęć, na których dziecko jest widoczne.

Rodzic może też poprosić o usunięcie już opublikowanych zdjęć, jeśli zgoda została wycofana. Choć w praktyce bywa to trudne w przypadku mediów społecznościowych, szkoła ma obowiązek wykazać, że podejmuje realne działania w tym kierunku.

Warto jednak pamiętać, że prawo do prywatności przysługuje nie tylko rodzicowi, ale przede wszystkim dziecku. Nawet jeśli dziecko nie ma formalnej zdolności do wyrażenia zgody, jego zdanie nie może być ignorowane. Jeżeli uczeń mówi, że nie chce, aby jego wizerunek był publikowany, należy to uszanować, niezależnie od wieku. Przy podejmowaniu decyzji o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych dziecka powinno się brać pod uwagę stopień dojrzałości dziecka i jego prawo do współdecydowania o swoich danych osobowych.

Dobre praktyki chroniące wizerunek

Są sposoby, aby szkoły i przedszkola mogły dokumentować życie swojej społeczności, jednocześnie dbając o prywatność uczniów. Do dobrych praktyk należą m.in.:

  • Udostępnianie zdjęć w zamkniętych, bezpiecznych kanałach – np. dedykowane foldery w chmurze dostępne tylko dla rodziców, zamiast otwartych portali społecznościowych.
  • Publikacja zdjęć grupowych – w których dziecko nie jest w centrum kadru i nie można go łatwo zidentyfikować.
  • Anonimizacja – unikanie podpisywania zdjęć pełnymi danymi uczniów, zakrywanie twarzy dzieci emotikonami.
  • Ograniczenie zakresu zgody – np. zgoda wyłącznie na publikację w gazetce szkolnej, ale już nie na Facebooku.
  • Uwzględnianie zdania dziecka – nawet najmłodsi mają prawo decydować, czy chcą być widoczni na zdjęciach. To ważny element edukacji o prywatności i cyfrowym bezpieczeństwie. Szkoła powinna respektować sytuacje, w których uczeń mówi „nie chcę zdjęcia” lub „nie zgadzam się na publikację mojego wizerunku”.
  • Edukacja rodziców i uczniów – organizowanie spotkań informacyjnych, przekazywanie materiałów PUODO i zachęcanie do świadomego podejmowania decyzji.

Podsumowanie: świadoma decyzja chroni dziecko

Zdjęcia z wycieczki, akademii czy zawodów sportowych to piękna pamiątka, ale publikacja wizerunku dziecka w sieci wiąże się z odpowiedzialnością. Dlatego rodzice powinni dokładnie analizować treść zgód podsuwanych przez szkoły i inne placówki edukacyjne. Dobrowolność, możliwość cofnięcia zgody i precyzyjne określenie celu to absolutne minimum, którego należy wymagać. Należy także reagować, gdy placówka publikuje zdjęcia dzieci w Internecie bez uprzedniego zapytania o zgodę przedstawiciela ustawowego.

Dobre praktyki pozwalają znaleźć kompromis: szkoła może dokumentować i promować swoje działania, a jednocześnie szanować prywatność dzieci. Warto korzystać z poradników PUODO, które w przystępny sposób tłumaczą, jak robić to zgodnie z prawem i zdrowym rozsądkiem. Świadoma decyzja rodzica to najlepsza ochrona prywatności dziecka i gwarancja, że jego wizerunek nie trafi w niepowołane ręce.